Kukho amawaka ezilwanyana emhlabeni ahlelwe ngokobuninzi beentlobo, kwaye konke, wonke umntu unelungelo lokuphathwa ngentlonipho, kuba zizinto eziphilayo kwaye bayazi ukuba baziva njani ngokufanayo nabantu.
Zonke izilwanyana zizalwa zilingana nathi phambi kobomi kwaye yiyo loo nto banelungelo elifanayo lokuphila, lokuba nenkululeko enkulu, ukwanelisa iimfuno zabo ezisisiseko kunye nezendalo kunye nokuhlonitshwa kwindawo abahlala kuyo. Onke la malungelo aqokelelwe kwiSibhengezo seLungelo lezeMvelo lezilwanyana, samkelwe yi-UN.
Amalungelo ezilwanyana achazelwe abantwana
Ukuze abantwana bafunde ukukhathala ngamalungelo ezilwanyana, iya kuba kukuqonda enye yeenqobo ezisisiseko kobu bomi. Ke ngoko kufuneka bafunde ukwenza jonga, uqonde indlela yabo yokuphila, intlonipho nothando.
Kude kube namhla kusekho ulwaphulo-mthetho olumandla kwaphula ubukho nelungelo lobomi bezilwanyana kwaye oko kukhokelele kumzekelo wezizukulwana ezitsha kunye nokuphela kwezinye iintlobo. Ukuze sifunde kumalungelo angawona afanelekileyo, sinamanqaku alandelayo acaciselwe abantwana:
- Isiqendu 1: Zonke izilwanyana zizalwa zilingana kwaye zinamalungelo afanayo okubakho.
- Isiqendu 2: Umntu naye luhlobo lwesilwanyana, kodwa akufuneki sikholelwe ukuba siphakamile kwaye ngenxa yoko sixhaphaza kwaye sihlukumeza amalungelo ezinye izilwanyana. Ubukhulu bethu njengezilwanyana bunoxanduva lokuzikhathalela, ukuzikhathalela nokubakhusela.
- Isiqendu 3: Izilwanyana akufuneki zife ngogonyamelo. Ukuba kuyimfuneko, ukufa kwakhe kufuneka kukhawuleze, kungabikho zintlungu kwaye kungabikho buhlungu.
- Isiqendu 4: Zonke iintlobo zezilwanyana zinelungelo lokuhlala ngokukhululekileyo, emoyeni, emanzini okanye emhlabeni. Kunye nokondla nokuzala kwakhona ngaphandle kokuthatha elo lungelo, nokuba kungenjongo yemfundo.
- Isiqendu 5: Sonke isilwanyana kufuneka siphile ngokukhululekileyo, sikhule kwaye sikhule ngesantya saso kunye nazo zonke iintlobo zaso esijikelezileyo. Naluphi na uhlengahlengiso kwinqanaba labo lophuhliso, ngumntu, linyhasha amalungelo abo.
- Isiqendu 6: Ukuba unesilwanyana njengeqabane, kuya kufuneka uhloniphe ixesha lobomi baso kuba siyinxalenye yendalo. Ukuba isilwanyana sishiyiwe inokuba sisenzo esikhohlakeleyo nesithobayo.
- Isiqendu 7: Nasiphi na isilwanyana sinelungelo lokuphila ngokwendalo. Ngaphandle kokumnyanzela kulo naluphi na uhlobo lomsebenzi onyanzelekileyo kwaye unokutya okuchanekileyo kunye neeyure zakhe zokuphumla.
- Isiqendu 8: Izilwanyana akufuneki zisetyenziselwe uvavanyo lwezonyango, lwezenzululwazi okanye lwezorhwebo apho isilwanyana sinokubonwa sisebunzimeni ngokwasemzimbeni nangokwasengqondweni.
- Isiqendu 9: Ukuba izilwanyana zikhuliselwe ukutyiwa ngabantu, kufuneka zikhathalelwe, zityiswe ngokuchanekileyo kwaye zihanjiswe. Ukuba kufuneka bazincame, kuyakwenziwa ngaphandle kokubandezeleka kwentlungu okanye uxinzelelo.
- Isiqendu 10: Izilwanyana akufuneki zixhatshazwe kulo naluphi na uhlobo lomboniso, kuba azingqinelani nesidima sazo.
- Isiqendu 11: Ukubulala isilwanyana ngokungeyomfuneko kudala i-biocide, oko kukuthi, kuya kubangela ulwaphulo-mthetho ngokuchasene nobomi bento ephilayo.
- Isiqendu 12: Ukubangela ukufa kwenani elikhulu lezilwanyana zasendle kukudala ukubulawa kwabantu, okt ulwaphulo-mthetho ngokuchasene neentlobo.
- Isiqendu 13: Iimpawu zobundlobongela bezilwanyana kufuneka ziphetshwe kwaye akufuneki zibonwe kwiimuvi nakumabonwakude. Inokuhlelwa ngokuchanekileyo ukuba injongo yayo ikukubonisa uhlaselo ngokuchasene namalungelo ezilwanyana.
- Isiqendu 14: Amalungelo ezilwanyana kufuneka akhuselwe ngumthetho ngendlela efanayo namalungelo oluntu.
Kubaluleke kakhulu lazi ngalinye lala malungelo kwaye ubazise, ukuze abantwana besebancinci bafunde into ebaluleke kangaka. Kwiminyaka emininzi eyadlulayo kwakukholelwa ukuba izilwanyana zazingenasazela okanye uvakalelo kwaye ngenxa yoko zazingakwazi ukuziva iimvakalelo.
Kodwa olu luvo luye lwatshintsha kwiminyaka embalwa eyadlulayo kwaye sele ikho ngo-2009 i-European Union yenza i Isivumelwano sokusebenza ukuqaphela zonke ezi mpawu kwaye bazise ukuba zizinto ezinomdla. Ukusuka apha, iYurophu sele inyanzelise amazwe angamalungu ukuba enze ukhuseleko ngakumbi kunye nentlalontle yezilwanyana.